Ascetyczny obraz Wima Wendersa oraz ponura relacja samego Kiefera co prawda nie zamkną bolesnej przeszłości, ale właściwie oddadzą klimat „banalności zła”. 7

Urodzony w 1920 roku na terenach Rumunii Paul Celan spotkał Martina Heideggera tylko raz. Niemiecki Żyd, który dorastał poza Rzeszą, zapytał wielkiego filozofa o jego flirt z nazizmem. „Czekałem na jedno słowo. To słowo nie nadeszło” – wspomni poeta po latach. On sam doznawał cierpień, pisząc po niemiecku, wyrażając równocześnie tragizm losów swoich żydowskich współbraci palonych w krematoriach Europy. Anselm Kiefer jest wybitnym malarzem urodzonym u schyłku wojny. Odcisnęła ona na nim decydujące piętno. Niemiec dorastał w kraju powstającym z ruin oraz zmagającym się z nie do końca udanymi próbami denazyfikacji. Kiefer w swojej twórczości podjął misję jej osobliwego przeprowadzenia. Malował i rzeźbił, a spod jego ręki wyszły intymne i monumentalne prace przedstawiające tragizm wojny. „Każdy, kto upada, ma skrzydła” – powiada w filmie jemu poświęconym Anselm Kiefer. Ci, którzy stali za wywołaniem najokrutniejszej z wojen, musieli je zatem mieć – przyznaje mimochodem artysta. Po podżegaczach pozostały jednak głównie gruzy, zgliszcza i trupy. Taką schedę utrwala więc w masowej wyobraźni niezamierzony spadkobierca tych, co z hukiem upadli pociągnąwszy za sobą na dno miliony.

W 1991 roku samoloty bombardują Irak. Kiefer dokumentuje na swój obrazoburczy sposób tę tragedię. Ale z tyłu głowy ma wciąż dzieciństwo, w którym musiał się mierzyć z bezwzględnym okrucieństwem, jakie przynieśli ludzkości Niemcy. Rzeźbiarz da temu wyraz na wystawach całego świata. Atelier Kiefera znajdujące się we Francji to jeden wielki plac eksperymentalnej budowy, w którym artysta odgrywa de facto jedną i tę samą sztukę ku pamięci potomnych. A przecież Anselm odebrał najlepsze wykształcenie malarskie. W świat sztuki wkraczał w towarzystwie słoneczników Van Gogha, włoskich mistrzów pędzla, wybitnych dzieł renesansu. Jakiż zgrzyt wewnętrzny musiał się dokonać w sercu artysty pomiędzy jego wrażliwością na piękno monumentalnych malowideł, a współczesną mu hekatombą narodów? Każdy, kto upada ma skrzydła. Te słowa towarzyszą Anselmowi przez całe życie. Upadać jednak też można rozmaicie. Faszyzm przegrał. Ale czy upadł ostatecznie? – zdaje się pytać bohater tej opowieści.

Wim Wenders krocząc po śladach Anselma Kiefera, idzie poniekąd szlakami własnych traum. Obaj twórcy urodzili się, gdy reżim hitlerowski runął w przepaść. Zapewne nieraz musieli się mierzyć na światowych wernisażach oraz festiwalach z pytaniami o współodpowiedzialność swoich rodaków za Holocaust i inne zbrodnie przeciw ludzkości. Anselm jest wspólną ich odpowiedzią. Ascetyczny obraz Wima Wendersa oraz ponura relacja samego Kiefera co prawda nie zamkną bolesnej przeszłości, ale właściwie oddadzą klimat „banalności zła”. Heidegger nie uznał za stosowne tłumaczyć się ze swojej postawy mało znanemu w świecie rumuńskiemu Żydowi, który na swoje nieszczęście władał językiem niemieckim. Film Wendersa słów używa bardzo oszczędnie. I choć brzmią one po niemiecku, to dosadna wartość obrazów, jakimi są wsparte, o wiele ostrzejszy ma wyraz.

„Największym mitem jest sam rodzaj ludzki” – podsumuje swoje rozważania Anselm Kiefer, oprowadzając nas po zapleczu własnej pracowni oraz galeriach, gdzie wystawia. To, co stojące tu prace wyrażą kiedyś, przejdzie do zapomnianej legendy. Rodzaj ludzki zna ich wiele. I z większości nie umie wyciągnąć właściwych wniosków.